Wiek przedszkolny to faza największej ruchliwości, ekspansywności. Rozwijają się w tym czasie zarówno funkcje lokomocyjne, komunikacyjne oraz rozwija się wyobraźnia dziecka. Celem rozwojowym wieku przedszkolnego jest między innymi zwiększenie zakresu kontroli nad własnymi działaniami i towarzyszącymi im przeżyciami.
Procesy poznawcze odpowiedzialne za rozwój wspomnianej samokontroli to tzw. funkcje wykonawcze, które są wyższymi procesami psychicznymi, kształtującymi się stopniowo i dość długo. Są podstawą dla ukształtowania się takich umiejętności, jak powstrzymywanie się od odruchowych, impulsywnych reakcji, rozwiązywanie problemów, planowanie czynności oraz ich inicjowanie i realizowanie z odpowiednią elastycznością, a także monitorowanie celowej aktywności. Intensywny rozwój funkcji wykonawczych ma miejsce w wieku przedszkolnym, między 4 a 6 rokiem życia dziecka. Dzieje się tak dlatego, że rozwija się wówczas mowa, która jako narzędzie komunikacji pozwala interpretować rzeczywistość i tworzyć wyobrażenia. Warto wiedzieć, że funkcje wykonawcze są względnie plastyczne i podatne na trening już od 4-5 roku życia dziecka, a już w wieku 3 lat dzieci zazwyczaj są zdolne do dokonywania celowych wyborów, uczą się bardziej elastycznie regulować swoją uwagę i powoli próbują panować nad impulsami.
Jakie są najważniejsze potrzeby dziecka w wieku przedszkolnym?
- bezpieczne przywiązanie do innych
- wolność wyrażania prawdziwych potrzeb i emocji
- autonomii, kompetencji i poczucia tożsamości
- spontaniczności i zabawy
- potrzeby realnych ograniczeń czyli granic i samokontrola
Niezależnie od wieku dziecka, bazą jest stabilna relacja z dorosłymi kochającymi i akceptującymi dziecko takim jakie jest. Bardzo ważne jest także wyznaczanie jasnych granic i stawianie adekwatnych do możliwości dziecka wymagań. Sprzyja to poczuciu bezpieczeństwa, budowaniu własnej skuteczności. Dzieci w każdym wieku muszą mieć również możliwość wyrażania swoich uczuć i emocji oraz otrzymywania wsparcia w ich rozumieniu i regulacji.
Frustracja podstawowych potrzeb dziecięcych może powodować objawy nieprawidłowego funkcjonowania dziecka. Częste trudności w zachowaniu u dzieci w wieku przedszkolnym czy wczesnoszkolnym zgłaszane przez rodziców, takie jak agresja, buntownicze zachowanie, różnego typu lęki np. społeczne, separacyjne mogą być spowodowane właśnie frustracją ważnej potrzeby dziecka. Na przykład brak ograniczeń wobec dziecka czyli rozpieszczająca, nadmiernie ustępliwa wobec wymagań dziecka postawa rodzica bądź rodziców może w znaczący sposób utrudniać rozwój kompetencji społecznych dziecka i powoduje, że dziecko nie respektuje zasad, może domagać się dla siebie specjalnego traktowania, narzuca innym swoją wolę, nie respektuje potrzeb innych ludzi. Rodzi to duże trudności w relacjach z rówieśnikami oraz skutkuje pojawianiem się np. zachowań agresywnych w sytuacji, gdy jakieś żądanie dziecka nie zostaje natychmiast zaspokojone.
