Objawy ADHD
Aby stwierdzić u dziecka zespół nadpobudliwości psychoruchowej, należy pamiętać, że charakteryzują go trzy grupy objawów:
- nadmierna ruchliwość;
- nadmierna impulsywność;
- nieuwaga – znaczne problemy z koncentracją uwagi, które uniemożliwiają skupienie się na jednej czynności
Przy rozpoznawaniu ADHD ważna jest obecność zespołu objawów, nie tylko jednego z nich. Wiele dzieci ma problemy z np. dużą ruchliwością, , jednak o zespole nadpobudliwości mówimy tylko wtedy, gdy objawy te są niewspółmierne do wieku i poziomu rozwoju dziecka, a także stają się źródłem niepowodzeń, zaburzają funkcjonowanie w domu i szkole, niekorzystnie wpływają na naukę i rozwój dziecka. Osoby te wykazują trudności w działaniach celowych, planowaniu działań oraz selekcjonowaniu bodźców.
Nadruchliwość
Dziecko nadpobudliwe z trudnością pozostaje w jednym miejscu, często biega, wspina się na meble, skacze, kręci się, szczególnie w młodszym, przedszkolnym wieku. Cecha ta może manifestować się przez niepokój ruchowy, bezcelowe wykonywanie czynności, nadmierną rozmowność. Dzieci z tą cechą nie są w stanie cierpliwie poczekać na swoją kolej. Wynika to głównie z braku umiejętności odraczania gratyfikacji, jak również nieświadomego odreagowywania napięcia emocjonalnego, które odczuwają. Aktywność dziecka nadpobudliwego jest zawsze chaotyczna, nie służy określonemu celowi. Towarzyszą temu buntowniczość oraz mówienie dużo i głośno, nieposłuszeństwo (brak trwałej reakcji na dyscyplinujące uwagi). Dziecko z ADHD nie dostrzega niestosowności swoich wypowiedzi i często przekracza granice, skraca dystans. Nie widzi różnicy w rozmowie z koleżanką, nauczycielką czy panią dyrektor.
Impulsywność
Problemy z impulsywnością i kontrolą zachowań oznaczają wykonywanie przez dziecko czynności bez przewidywania, jakie mogą być ich następstwa. Dzieci z ADHD zwykle rozpoczynają wykonywanie zadania bez całkowitego zrozumienia instrukcji. Mają kłopoty z wykonaniem długoterminowych i złożonych prac. Trudniej im uczyć się z wcześniejszych doświadczeń oraz współpracować w grach zespołowych, w których pożądana jest struktura i harmonia. Łatwiej wpadają w złość i reagują agresją. Ich impulsywność przejawia się też w wybuchowym niszczeniu rzeczy, niedostosowanej, nadmiernej reakcji na drobne nawet zaczepki kolegów.
Zaburzenia uwagi
Zaburzenia uwagi przejawiają się krótkim czasem skupienia uwagi, problemami w koncentracji, nieumiejętnością wybrania tego, na czym w danym momencie należy się skupić (np. na wypowiedzi nauczyciela w klasie), a także łatwym rozpraszaniem się pod wpływem zewnętrznych bodźców (np. wejście kogoś do klasy lub odgłos samochodu). W praktyce oznacza to, że dzieci te mogą nie słuchać, co się do nich mówi (zajęte już czymś innym), często fantazjują, gubią swoje rzeczy, nie potrafią pracować bez nadzoru, potrzebują więcej wskazówek, a także przeskakują z jednego zadania na drugie. Dzieci nadpobudliwe koncentrują się zatem w bardziej spokojnym otoczeniu, kiedy są izolowane od tego, co może je rozpraszać i gdy bardzo jasno jest określone, na czym mają się skupić. Zaburzenia uwagi zwykle są przyczyną tego, że dotknięte nimi dzieci gorzej radzą sobie w szkole. Dziecko z ADHD nie potrafi skupić się na zadaniu, nie dostrzega szczegółów, nie kończy rozpoczętych zajęć, jest roztargnione.
Jakie są przyczyny zespołu nadpobudliwości psychoruchowej?
Jeszcze do niedawna zespół ten zaliczany był do mikrozaburzeń (mikrouszkodzeń) czynności mózgu. Mikrouszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (minimal brain disfunction – zespół MBD) mogą powstawać w okresie okołoporodowym z powodu niedotlenienia (Barkley, 2009). Pacjentów z mikrouszkodzeniami opisywano jako dzieci z trudnościami w nauce, zaburzeniami zachowania, prawidłowym lub nieznacznie obniżonym intelektem. Obserwowano u nich opóźnienia w rozwoju funkcji mowy i języka, nieprawidłowości artykulacji, problemy z analizą wzrokowo-ruchową czy też z nadpobudliwością. Uszkodzenia w MBD były na tyle niewielkie, że często nie uwidaczniały się w dostępnych badaniach neuroobrazowych, charakteryzowały się drobnymi nieprawidłowościami w badaniu neurologicznym i badaniu EEG. Niektóre cechy zaliczano do grupy tzw. miękkich objawów neurologicznych. Współcześnie koncepcja MBD uważana jest za nieaktualną ze względu na nieostrą i zbyt pojemną diagnozę, jednak dawniejsze, zbiorcze spektrum MBD jest w dzisiejszej praktyce klinicznej aktualne wśród dzieci z bardziej szczegółowymi rozpoznaniami, zgodnymi z ICD-10, takimi jak zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, specyficzne zaburzenia rozwoju umiejętności szkolnych (dysleksja, dysgrafia), mimowolne moczenie się czy zaburzenia zachowania i emocji.
Źródło:
Na podstawie: Kajka N., Szymona K.: Terapia ADHD. Trening sukcesu w pracy z dzieckiem nadpobudliwym. Wydawncitwo Czelej, Lublin 2014, ss. 11-17. W: Neurologia praktyczna -portal dla lekarzy neurologów i lekarzy medycyny ogólnej.
