Zaburzenia mowy różnią się zarówno objawami, jak i przyczyną występowania. Pojawiają się w przypadkach nieprawidłowej budowy i funkcjonowania narządów artykulacji, ale także w opóźnieniach rozwoju mowy różnego pochodzenia, w sytuacji uszkodzenia mózgu, czy narządu słuchu.
Dla rozwoju mowy niezbędny jest poprawnie funkcjonujący układ nerwowy, działające bez zakłóceń mięśniowe i kostne układy narządów mowy, a co bardzo istotne – prawidłowy słuch fizyczny. Istnieje okres krytyczny sprzyjający nabyciu tej czynności – jest to okres do szóstego i siódmego roku życia.
Czy zatem tylko dzieci mogą nauczyć się prawidłowej wymowy?
W każdym wieku można poprawić jakość mówienia. Warto umówić się na konsultację logopedyczną, gdyż wczesna i trafna diagnoza umożliwia zaplanowanie optymalnych i dostosowanych do aktualnych możliwości dziecka, czy osoby dorosłej działań terapeutycznych.
Rozwój mowy dziecka
W rozwoju mowy można wyróżnić kilka następujących po sobie etapów. Są nimi:
Przypada on na okres życia płodowego, w którym wykształcają się narządy mowy, ośrodki i drogi nerwowe, narząd słuchu, i inne. Gdy zaczynają one funkcjonować dziecko zaczyna reagować na bodźce akustyczne, rejestruje w pamięci głos matki, czy ssie palec.
Dziecko przychodzi na świat ze zdolnością wydawania dźwięków. Płacz jest też jednym z kilku ważnych kryteriów oceny stanu zdrowia noworodka. Od momentu narodzin dziecko wydaje dźwięki i komunikuje głosem swoje potrzeby. W 3 miesiącu życia maluch głuży, odpowiada uśmiechem na uśmiech. W 6 m. ż. dziecko reaguje gaworzeniem na mowę opiekunów. Między 8, a 10 m. ż. maluch poszukuje obiektu, który zniknął z pola widzenia, bawi się w „a ku ku”, robi „ kosi kosi łapki”, czy „pa pa” – wówczas naśladuje. W 9 m. ż. reaguje już na swoje imię i wskazuje palcem. Kształtuje umiejętność dzielenia uwagi z rodzicem. Między 10, a 11 m. ż. maluch obserwuje ruchy dorosłego i stara się je powtarzać. Może próbować nazywać osoby, niekiedy jednak zwyczajnie bawi się głosem, ćwicząc tym samym ruchy artykulacyjne. Pod koniec pierwszego roku dziecko rozumie już kilka słów i potrafi reagować na imiona domowników.
Roczne dziecko ma w zasobach pierwsze słowa – najczęściej „mama”, „tata”. Rozumie krótkie polecenia podparte gestem, np. zakaz: „nie wolno!”, czy polecenie: „daj”. Szuka także wzrokiem osób, czy przedmiotów, o które pyta dorosły. W 18 miesiącu życia dynamicznie rośnie zasób słów malucha.
Około 24 miesiąca życia dziecko ma w słowniku czynnym około 200-300 słów. Wypowiada proste, dwuelementowe zdania. Około 30 m. ż. maluch mówi o sobie, pojawia się zatem zaimek: „ja”. W mowie można zauważyć także zdania proste rozwinięte i zdania współrzędnie złożone.
- okres swoistej mowy dziecięcej
Obejmuje wiek od 3 roku życia. To czas intensywnego rozwoju mowy, ale również moment pojawiania się neologizmów dziecięcych – czyli nowych wyrazów, które tworzy dziecko według znanych mu wzorów. Rośnie wówczas także liczba pytań zadawanych osobom z otoczenia. W wieku 4 lat dziecko potrafi opowiedzieć krótką bajkę i wypowiada poprawnie większość głosek – wyjątkiem mogą być głoski „sz”, „ż”, „cz”, dż” oraz „r”, których wymowę doskonali dopiero w wieku 5-6 lat.
Sześciolatek używa już wszystkich części mowy i kategorii gramatycznych. Zna schematy składniowe polszczyzny. To, jak się nimi posługuje zależy od wielu czynników wewnętrznych i zewnętrznych. Wpływ na jakość posługiwania się językiem ma m.in. poziom inteligencji dziecka i związany z tym poziom ogólnej wiedzy o świecie, ale także wzorce językowe, wśród których dziecko się wychowuje. Stąd ilość i jakość bodźców językowych dostarczanych przez opiekunów od pierwszych miesięcy życia jest niesamowicie istotna.
Bibliografia:
Cieszyńska J., Korendo M., 2007, Wczesna interwencja terapeutyczna. Stymulacja rozwoju dziecka od noworodka do 6 roku życia, Kraków, Wydawnictwo Edukacyjne
Gacka E., 2018, Zaburzenia rozwoju mowy u dzieci z porodów przedwczesnych. Diagnoza i efekty oddziaływań terapeutycznych, Gdańsk, Wydawnictwo Harmonia Universalis
Gładowicz-Bojarska A., 2020, Holistyczne spojrzenie w terapii małego dziecka z opóźnionym rozwojem mowy, Forum Logopedy
Gładowicz-Bojarska A., 2022, Wspieranie dziecka z ORM w środowisku domowym, terapeutycznym i przedszkolnym, [w:] Przedszkolak w potrzebie, (red.) Pałasz J., Września, Wydawnictwo Czary Mary
Grabias S., 2014, Teoria zaburzeń mowy. Perspektywy badań, typologie zaburzeń, procedury postępowania logopedycznego, [w:] Logopedia. Teoria zaburzeń mowy, (red.) Grabias S., Kurkowski M., Lublin, Wydawnictwo UMCS
Panasiuk J., 2016, Neurobiologiczne podstawy mowy, [w:] Biomedyczne podstawy logopedii, (red.) Milewski S., Kuczkowski J., Kaczorowska-Bray K., Gdańsk, Wydawnictwo Harmonia Universalis
