To konsekwentna niemożność mówienia w określonych sytuacjach społecznych, w których oczekiwane jest posługiwanie się mową (np. w szkole), pomimo mówienia w innych sytuacjach. Zakłócenie to wpływa na osiągnięcia szkolne lub zawodowe albo na komunikację społeczną.
Utrzymuje się co najmniej miesiąc (nie ogranicza się do pierwszego miesiąca uczęszczania do szkoły. Zakłócenia nie można lepiej wyjaśnić występowaniem zaburzenia komunikacji (np. zaburzenia płynności o początku w dzieciństwie – jąkania się i nie występuje ono wyłącznie w przebiegu zaburzenia ze spektrum autyzmu , schizofrenii lub innego zaburzenia psychotycznego.
Dzieci z mutyzmem podczas interakcji z innymi nie odpowiadają, gdy inni zaczynają rozmowę lub nie inicjują rozmowy. Taka sytuacja ma miejsce podczas kontaktów społecznych z dziećmi i z dorosłymi. W domu i w obecności najbliższych członków rodziny dzieci mówią, natomiast popadają w mutyzm już podczas spotkania krewnych drugiego stopnia, np. dziadków, kuzynów. Mutyzmowi selektywnemu często towarzyszy wysoki poziom lęku społecznego. Dzieci często zachowują milczenie w szkole, co powoduje obniżenie stopni i osłabienie osiągnięć w nauce. Brak mowy może zakłócać komunikację społeczną, chociaż zdarza się, że dzieci w celu porozumienia się stosują pozawerbalne środki komunikacji np. chrząkanie, wskazywanie dłonią, pisanie. Niekiedy też okazują chęć nawiązania relacji społecznych i nawet potrafią się w nie zaangażować, jeśli nie wymagają mówienia. Do cech dodatkowych mutyzmu zalicza się wygórowaną nieśmiałość, strach przed zawstydzeniem w sytuacji społecznej, osamotnienie i wycofanie społeczne, przywieranie, kompulsywność, wybuchy złego nastroju, łagodne zachowania opozycyjne. Bardzo często współwystępuje ze społecznym zaburzeniem lękowym.
Mutyzm selektywny zwykle zaczyna się przed 5 rokiem życia, jednak najczęściej to zaburzenie rozpoznaje się po rozpoczęciu nauki szkolnej.