Czym są obsesje i kompulsje?
Obsesje i kompulsje definiuje się rozdzielnie, chociaż najczęściej współistnieją ze sobą.
Obsesje
Obsesyjne rytuały obejmują skomplikowane, przeprowadzone w określony sposób procesy myślowe, na przykład liczenie. Zwykle są one powiązane z kompulsjami. Treści obsesji mogą być bardzo różnorodne, lecz zazwyczaj można je zakwalifikować do jednej z sześciu następujących kategorii:
- agresja – agresywne natrętne myśli najczęściej wiążą się z atakiem na inną osobę lub osoby, ujawnieniem złości czy zachowań obscenicznych w miejscu publicznym.
- porządek – myśli na temat porządku mogą dotyczyć sposobu wykonania zadań, zorganizowania pracy.
- brud i zarazki – natrętne myśli związane z brudem i zarazkami zazwyczaj łączą się z obawą uszkodzenia swego ciała lub innych osób, zarażenia się, nabycia choroby.
- choroba – uporczywe, nawracające myśli na temat choroby mają zwykle charakter powtarzających się wielokrotnie obaw o możliwość zarażenia się, rozwoju (zwykle poważnej, zagrażającej życiu, czasem nieuleczalnej)
- choroby, na przykład nowotworu, chorób wenerycznych, HIV.
- seks – obsesyjne myśli seksualne przede wszystkim dotyczą sytuacji czy praktyk, które pacjent uznaje za wstydliwe, niedopuszczalne.
- religia – natrętne myśli o treści religijnej dość często mają charakter uporczywie powtarzających się wątpliwości na temat podstawowych zasad wiary, na przykład „czy Bóg istnieje?” lub „czy wszystkie grzechy zostały wyznane?”.
Kompulsje
Kompulsje są powtarzającymi się, pozornie bezcelowymi, stereotypowymi pojedynczymi zachowaniami lub rytuałami złożonymi z wielu zachowań, wykonywanych w określony sposób, w ustalonym porządku. Pacjent ma świadomość ich bezsensowności, lecz odczuwa silny przymus prowadzący w końcu do ich wykonania. Powstrzymywanie kompulsji zwykle wiąże się z narastaniem niepokoju i lęku, wykonanie ich obniża zazwyczaj (choć najczęściej na krótki okres) poziom lęku spowodowanego obsesjami.
Zazwyczaj obsesje i kompulsje występują jednocześnie (np. przymus wielokrotnego mycia rąk łączy się z natrętnymi myślami na temat zabrudzenia się, zakażenia się), chociaż u młodszych dzieci z OCD mogą się pojawiać tylko kompulsje.Czasem są one błędnie rozpoznawane jako tiki i w związku z tym niewłaściwie, bez efektu leczone lub są oceniane przez otoczenie jako zwykłe niegrzeczne zachowanie (np. wielokrotne trzaskanie drzwiami, gaszenie i zapalanie światła) i wykonujące je dzieci zostają ukarane. Dopiero dołączenie się obsesji i/lub lepszy kontakt emocjonalny i intelektualny z dzieckiem umożliwiają postawienie właściwego rozpoznania i rozpoczęcie adekwatnego postępowania terapeutycznego. Jeśli u dzieci starszych pojawiają się rytuały, to zazwyczaj są one znacznie mniej skomplikowane niż u osób dorosłych.
Najczęściej spotyka się jednak takie rodzaje:
- sprawdzanie — rytuały związane ze sprawdzaniem łączą się z obniżeniem poczucia bezpieczeństwa,
- czyszczenie, na przykład skomplikowany sposób mycia rąk, całego ciała, czyszczenia ubrania czy mieszkania,
- liczenie — liczenie czasem według skomplikowanej zasady, często połączone z nawracającymi wątpliwościami, czy liczenie zostało wykonane prawidłowo i przymusem rozpoczynania rytuału od początku.
- dotykanie przedmiotów
Zarówno natrętne myśli, jak i czynności przymusowe są sprzeczne z cechami osobowości pacjenta — egodystoniczne, co oznacza, że pacjent usiłuje przeciwstawić się im, walczy z nimi. Są one powodem jego cierpienia, odczuwania wyraźnego dyskomfortu psychicznego oraz w mniejszym lub większym stopniu zaburzają jego funkcjonowanie. Jeśli objawy te stanowią cechy i zachowania będące integralną częścią osobowości danej osoby, to znaczy są egosyntoniczne, to rozpoznajemy wówczas osobowość obsesyjno-kompulsyjną (dawniej zwaną anankastyczną).
Jak często występuje OCD?
Zaburzenie OCD dotyczy 1–2% populacji ogólnej, chociaż w niektórych badaniach oceniano rozpowszechnienie nawet na 2–3%. Największe ryzyko ujawnienia się OCD występuje między 10. a 19. rokiem życia (w tym samym stopniu u obojga płci), przy czym częściej najpierw ujawniają się obsesje. Pierwsze objawy pojawiają się u kobiet w wieku około 20. roku życia, u mężczyzn — około 16. roku życia, pełnoobjawowe zaburzenie ujawnia się u kobiet po 26. roku życia, a u mężczyzn — po 20. roku życia. Wśród młodzieży dorastającej życiowy wskaźnik rozpowszechnienia OCD wynosi 2–3%. Zaburzenie wcześniej pojawia się u chłopców, z pierwszym szczytem w okresie dojrzewania i następnym wśród młodych dorosłych. W przebiegu OCD wyróżnia się zaburzenie z późnym początkiem (late onset) , po 15 roku życia (najczęściej około 23 lat), lub wczesnym początkiem (early onset), średnio w 11 roku życia (czasem jednak nawet w wieku 5 lat).
