Wydawać by się mogło, że w obecnych czasach wiedza o niekorzystnych skutkach picia alkoholu podczas ciąży jest już wystarczająco rozpowszechniona. Nadal jednak jest to temat marginalizowany i wstydliwy – wiele kobiet nie wie, jakie dokładnie zmiany powoduje alkohol w organizmach ich dzieci, a często też taką problematykę wiąże się z rodzinami z tzw. marginesu społecznego. Pokutuje przekonanie, że lampka wina lub niewielka ilość alkoholu od czasu do czasu nie zaszkodzi, a wręcz uzasadnia się czasem jego spożywanie typowymi dla ciężarnych „zachciankami”. Warto więc być świadomym, szczególnie na etapie planowania rodziny, jak niebezpieczne dla rozwoju dziecka w okresie prenatalnym są nawet niewielkie ilości alkoholu. Co ciekawe, najwięcej diagnoz tzw. alkoholowego zespołu płodowego (FAS – Fetal Alcohol Syndrome) stwierdza się u dzieci matek pijących alkohol w początkowych stadiach ciąży, najczęściej wówczas, gdy nie były jeszcze świadome ciąży.
Negatywne działanie alkoholu na płód manifestuje się w różny sposób w zależności od momentu, w którym rozwijające się dziecko jest narażone na jego działanie. W pierwszym trymestrze polega na zaburzeniu przemieszczania się i organizacji komórek mózgu, mózg buduje się nieprawidłowo. W drugim trymestrze powoduje najwięcej klinicznych cech FAS, łącznie z dysmorfiami, czyli nieprawidłowościami w budowie fizycznej dziecka. ALE – jeśli kobieta piła alkohol wcześniej i przestała, najprawdopodobniej wystąpi uszkodzenie układu nerwowego, ale bez cech dysmorfii. W trzecim trymestrze na działanie alkoholu najbardziej narażony jest hipokamp – struktura mózgu odpowiadająca za funkcjonowanie pamięci.
Ciekawe badania pokazują, że dzieci, których matki podczas ciąży nadużywały alkoholu lub korzystały z niego w sposób szkodliwy (choć tutaj uwaga – każda ilość alkoholu w ciąży może spowodować negatywne skutki dla rozwoju układu nerwowego dziecka)na skutek działania alkoholu w życiu płodowym, przychodzą na świat „zestresowane” – bardziej pobudliwe, z większymi trudnościami w zakresie samoregulacji. Dlaczego tak się dzieje? Działanie alkoholu powoduje zaburzenie działania mechanizmów fizjologicznych związanych np. w wydzielaniem hormonów stresu. W tworzącym się organizmie dziecka alkohol powoduje syntezę i wydzielanie hormonów stresu, których działanie w tak niedojrzałym układzie nerwowym może skutkować degeneracją neuronalną, zmianami neurochemicznymi, dysfunkcjami mózgowymi.
Pełnoobjawowy zespół FAS rozpoznaje się, gdy poza potwierdzonym wywiadem w kierunku picia alkoholu w ciąży, stwierdza się u dziecka takie cechy jak zaburzenia wzrostu, nieprawidłowości w budowie twarzy (wspomniane dysmorfie), uszkodzenia mózgu, takie jak małogłowie, zmiany strukturalne i funkcjonalne. Niestety poza pełnoobjawowym FAS znacznie częściej mamy do czynienia z jego częściowymi odmianami, których nie możemy „zobaczyć” gołym okiem, a jedynie wnioskować o nich na podstawie zachowania i trudności, jakie prezentuje dziecko, wiedząc, że w którymś momencie ciąży miała miejsce ekspozycja na alkohol. Dzieci z FAS lub częściowymi jego odmianami prezentują całe spektrum trudności, między innymi dotyczą one występowania zaburzeń w rozwoju językowym, procesów integracji sensorycznej, motoryki. U dzieci tych rozpoznajemy deficyty w obszarze samokontroli, słabą kontrolę impulsów, nadpobudliwość, nadruchliwość, trudności adaptacyjne. Picie alkoholu w ciąży powoduje zmiany w działaniu ośrodkowego układu nerwowego, które na poziomie funkcjonowania poznawczego przejawiają się deficytami w rozwoju procesów uwagi, trudnościami w uczeniu się, słabym rozumieniem norm społecznych. Dzieci te prezentują zróżnicowany poziom intelektualny, od prawidłowego do niepełnosprawności intelektualnej.
Trudności dzieci z FAS związane z uszkodzeniami OUN nazywane są zaburzeniami pierwotnymi. Nie wszystkie dzieci będą prezentowały takie zaburzenia lub będą prezentowały je wybiórczo. Znacznie częściej u dzieci z FASD występują zaburzenia wtórne. Dotyczy to szczególnie dzieci, którym w odpowiednim czasie nie została udzielona odpowiednia pomoc. Najczęściej spotykanymi zaburzeniami wtórnymi są : problemy szkolne, wagary, problemy socjalizacyjne, zachowania niezgodne z prawem, nadużywanie alkoholu i innych substancji psychoaktywnych.
Pamiętajmy – w ciąży nie ma bezpiecznej dla dziecka ilości alkoholu. Nigdy nie ma pewności, w jakim momencie rozwoju dziecka wypity alkohol spowoduje negatywne konsekwencje dla Twojego dziecka.
Bibliografia:
1. Liszcz K. „Dziecko z FAS w szkole i w domu”.
2. Szumiłło – Jadczak T., Problemy dzieci z FASD – implikacje diagnozy. Podsumowanie 15 lat badań własnych nad problemem dzieci z FASD w Polsce.”
3. Szumiłło Jadczak T., Neuropsychologiczny profil dziecka z FASD-studium przypadku”
Magdalena Krzyżak
