Schizofrenia prawdopodobnie jest jedną z najbardziej budzących zainteresowanie, ale również zmitologizowanych przez media zaburzeń psychicznych. Bardzo często, w reakcji na samą nazwę choroby, przywołuje się na myśl obraz kliniczny zaprezentowany w filmie Piękny umysł czy Wyspa tajemnic, które – choć jako historie sprawdzają się świetnie – obraz zaburzeń przedstawiają równie fikcyjny, co sama fabuła filmów.
Definicyjnie, idąc za ICD-11, schizofrenię określa się jako zaburzenia wielu sfer umysłu, tj. myślenia, percepcji, doświadczania siebie, funkcji poznawczych, woli, afektu, zachowania. Jest zaburzeniem endogennym, czyli o „wewnętrznym” podłożu – nie można się nią zarazić, ani nabyć w biegu życia w wyniku, przykładowo, traumatycznych wydarzeń.
Dotychczas w klasyfikacjach medycznych/psychiatrycznych występował podział, na różnego rodzaju podtypy schizofrenii, jak przykładowo: paranoidalna, katatoniczna, hebefreniczna czy prosta. Obecnie, w najnowszej klasyfikacji medycznej ICD-11 zrezygnowano z tak szerokiego podziału, zachowując jedynie określenia jak: schizofrenia, zaburzenie schizoafektywne oraz zaburzenia schizotypowe.
Ponadto, poza objawami samej schizofrenii, pojawiają się zaburzenia współwystępujące:
Starając się poszerzyć świadomość dotyczącą schizofrenii warto jest poruszyć temat pewnych popularnych założeń dotyczących choroby.
Mit: w schizofrenii pojawiają się omamy wzrokowe. Koncepcja spopularyzowana zapewne przez media masowe – filmy, książki, seriale czy komiksy. W rzeczywistości jednak, przy samym rozpoznaniu schizofrenii omamy wzrokowe nie występują – dominują halucynacje słuchowe, występują również czuciowe czy węchowe. Doznania wzrokowe są najczęściej spowodowane zażywaniem substancji psychoaktywnych bądź patologią układu nerwowego. Oczywiście, zjawiska te mogą współwystępować ze schizofrenią, aczkolwiek należy zaznaczyć odrębne podłoże objawu.
Prawda?: dziedziczność schizofrenii. Choć podłoże schizofrenii nie zostało nadal do końca ustalone, a zebrane dane nie są jednoznaczne, od wielu lat przyjmuje się, iż dziedziczność odgrywa istotną rolę w pojawieniu się choroby. Obecne badania wykazały szacunkowy wskaźnik dziedziczności na poziomie nawet do 81% (Sullivan i in., 2003, s. 1187-1192).4 Zaznaczyć należy, iż nie jest to jedyny czynnik predysponujący: powikłania podczas porodu, czy choroba matki w trakcie również są wymieniane. Dane opublikowane przez Gottesmana (1991, Schizophrenia Genesis) natomiast, podają występowanie rozpoznania schizofrenii u członków rodziny do 48% w przypadku bliźniąt jednojajowych, 46% u dzieci mających rodziców, u których obojga rozpoznano schizofrenią. Gottesman podaje również, iż występowanie choroby u dzieci, gdy tylko jeden z rodziców posiada rozpoznanie, to jedynie 13%.
Mit: „rozdwojenie jaźni” to objaw schizofrenii. We wstępie należy zaznaczyć, iż jaźń mamy jedną i nie jest możliwe, aby ją rozdwoić. Zjawisko, do którego to określenie się odnosi, nosi nazwę dysocjacyjnego zaburzenia tożsamości, potocznie – osobowość mnoga – i, jak nazwa wskazuje, należy do zaburzeń dysocjacyjnych, a nie z grupy zaburzeń schizotypowych. Osobowość mnogą cechuje zaburzenie tożsamości polegające na występowaniu co najmniej dwóch odrębnych stanów osobowości (tożsamości dysocjacyjnych) związanych z wyraźnymi brakami ciągłości w poczuciu siebie i sprawczości. Każdy stan osobowości obejmuje swój własny wzorzec doświadczania, postrzegania, pojmowania i odnoszenia się do siebie, ciała i środowiska (The Lancet, 2019).5 Epizody zmiany tożsamości objęte są, zazwyczaj, niepamięcią. W przeciwieństwie do schizofrenii – osobowość mnoga nie jest zjawiskiem endogennym, a – tak jak pozostałe zaburzenia dysocjacyjne – wiąże się z reakcją na rzeczywistość. Najczęściej przyjmuje się, że jest reakcją na przebytą traumę.
Prawda: dobrefunkcjonowanie osoby ze schizofrenią. Główną drogą pracy terapeutycznej z pacjentem ze schizofrenią jest farmakoterapia. Przy wczesnym rozpoznaniu choroby i odpowiednim dobraniu leczenia, funkcjonowanie osoby chorej może nie odbiegać znacząco od osób zdrowych. Problematycznym bywa natomiast kwestia przyjmowania leków, ponieważ osoby chore często nie posiadają poczucia choroby, więc odstawiają leki gdy tylko poczują się dobrze.
Mit: Z osobami ze schizofrenią nie da się podejmować pracy terapeutycznej. Praca terapeutyczna osobą ze schizofrenią jest możliwa, a w niektórych przypadkach wskazana. Po pierwszym epizodzie psychotycznym, podczas remisji, konieczna jest psychoedukacja, aby wytłumaczyć osobie z czym musi się mierzyć. Pacjenci niekiedy są zdezorientowani, nie rozumieją tego, co im się przydarzyło, próbują racjonalizować swoje doznania, często nie dopuszczając do siebie możliwości choroby. Po wdrożeniu skutecznej farmakoterapii, dobrze przeprowadzona edukacja może okazać się kluczem do dalszego leczenia.
Współpraca z pacjentem w trakcie psychozy, ze względu na doznania psychotyczne i dezorganizację myślenia, jest trudna, a niekiedy niemożliwa. Badany, aby można było prowadzić mówić o podjęciu terapii, musi być w rzeczowym kontakcie. Są jednak techniki które są stosowane i, wedle badań, mogą przynieść pozytywne efekty, o ile stan pacjenta pozwala na względnie bezproblemową komunikację.
U pacjentów z dominacją tzw. objawów negatywnych (tzn. związanych z osłabieniem czynności psychicznych), jednym z tematów istotnych do podjęcia na terapii są kompetencje społeczne osoby chorej – nauka nowych strategii na czas remisji oraz poprawa funkcjonowania społecznego w trakcie nawrotu. Konieczna jest praca nad inicjowaniem zaniechanych przez pacjenta zachowań, jak np. ukierunkowanych na przyjemność. Z objawami tzw. pozytywnymi (wytwórczymi) celem terapii będzie weryfikacja prawdziwości doznań – np. urojeniowych przekonań. Osiągnąć to można poprzez wspólne ich odkrywanie, co z perspektywy badanego świadczy o ich prawdziwości. Ważne jest, aby nie skupiać się początkowo na dowodach przeczących urojeniom i nie podważać ich wprost – sprowokuje to jedynie opór w pacjencie.
Z poziomu terapii nie możemy, niestety, całkowicie zredukować występowanie doznań słuchowych, to jednak można poprawić komfort życia badanego. Jak podają Olejniczak-Tarnaska i Winiarska (2021, s.11)6, już izolowanie się od doznań słuchowych poprzez słuchanie muzyki czy odwracanie uwagi, znacząco wpływa na poprawę funkcjonowania pacjentów. Ponadto przydatne okazać się może zapoznanie i nauczenie się technik relaksacyjnych, których celem będzie redukowanie poziomu stresu, który z kolei może być bodźcem spustowym wystąpienia głosów.
Podsumowując, schizofrenia jest tematem niemalże nieskończenie szerokim i ciężko w kilku zdaniach, czy akapitach, to oddać. Istotne jest jednak poszerzanie wiedzy na jej temat, aby w choć najmniejszym stopniu móc zrozumieć chorych i ich bliskich, i mieć możliwość pomocy i wsparcia.
Autor: mgr Piotr Kochański, psycholog, psychoterapeuta
1 Buckley, P. F., Miller, B. J., Lehrer, D. S., & Castle, D. J. (2008). Psychiatric Comorbidities and Schizophrenia. Schizophrenia Bulletin, 35(2), 383–402. https://doi.org/10.1093/schbul/sbn135
2 Craig, T., Hwang, M. Y., & Bromet, E. J. (2002). Obsessive-Compulsive and Panic Symptoms in Patients With First-Admission Psychosis. American Journal of Psychiatry, 159(4), 592–598. https://doi.org/10.1176/appi.ajp.159.4.592
3 Braga, R. J., Reynolds, G. P., & Siris, S. G. (2013). Anxiety comorbidity in schizophrenia. Psychiatry Research, 210(1), 1–7. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2013.07.030
4 Sullivan PF, Kendler KS, Neal MC. Schizophrenia as a complex trait. Archives of General Psychiatry. 2003; 60: 1187-1192.
5 The Lancet. (2019). ICD-11. The Lancet, 393(10188), 2275.
6 Olejniczak-Tarnaska, K., & Winiarska, N. (2021). Terapia poznawczo-behawioralna u pacjentów chorujących na schizofrenię. Terapia Poznawczo Behawioralna, (13), Artykuł 1.
Copyright 2022 © Centrum Diagnozy i Terapii ENGRAM | Designed by Designum.pl
Używamy plików cookie, aby zapewnić najlepszą jakość korzystania z Internetu. Wyrażając zgodę, zgadzasz się na używanie plików cookie zgodnie z naszą polityką plików cookie.
Gdy odwiedzasz dowolną stronę internetową, może ona przechowywać lub pobierać informacje w Twojej przeglądarce, głównie w postaci plików cookie. Kontroluj swoje osobiste usługi plików cookie tutaj.
