Aby zrozumieć emocje nastolatków, warto przyjrzeć się kilku kluczowym czynnikom, które wpływają na ich przeżycia emocjonalne:
- burza hormonalna – podczas dojrzewania organizm nastolatka przechodzi gwałtowne zmiany hormonalne. Hormony, takie jak estrogen czy testosteron, odgrywają ogromną rolę w kształtowaniu emocji. Zmiany te mogą sprawić, że nastolatek odczuwa emocje intensywniej niż dotychczas, a jego nastrój jest niestabilny. Nagłe wahania nastroju – od euforii po smutek czy złość – są typowym elementem okresu dojrzewania, a dla samego nastolatka często bywają dezorientujące;
- rozwój mózgu – równocześnie z burzą hormonalną zachodzi proces intensywnego rozwoju mózgu, zwłaszcza obszarów odpowiedzialnych za emocje i kontrolę impulsywności. Części mózgu odpowiedzialne za myślenie logiczne, planowanie i kontrolowanie impulsów (m.in. kora przedczołowa) rozwijają się wolniej niż układ limbiczny, który odpowiada za przetwarzanie emocji. Dlatego nastolatki często reagują emocjonalnie na różne sytuacje, a ich gwałtowne reakcje mogą wydawać się nieproporcjonalne do bodźca;
- kształtowanie tożsamości – okres dojrzewania to moment, w którym młody człowiek zaczyna szukać odpowiedzi na fundamentalne pytania: „Kim jestem?” i „Kim chcę być?”. Próby zrozumienia siebie, swojej roli w świecie i społeczności mogą wywoływać poczucie zagubienia, niepewności, a czasem nawet frustracji. Poszukiwanie własnej tożsamości wiąże się także z testowaniem różnych ról, przekonań i wartości, co bywa źródłem napięć zarówno dla nastolatka, jak i jego najbliższego otoczenia;
- presja społeczna i media – współczesny nastolatek żyje w erze mediów społecznościowych, które wywierają ogromny wpływ na sposób, w jaki postrzega siebie i innych. Idealizowane obrazy życia prezentowane w mediach często wywołują presję, by spełniać pewne standardy – dotyczące wyglądu, sukcesu czy popularności. Nieustanne porównywanie się z innymi może prowadzić do obniżenia samooceny, a czasem nawet do stanów lękowych czy depresji.
Młode osoby, których kora przedczołowa odpowiedzialna m.in. za hamowanie impulsywnych reakcji, nie jest jeszcze w pełni rozwinięta, sięgają często po nieadaptacyjne sposoby radzenia sobie z emocjami. Dzieje się tak, ponieważ nie mają jeszcze uformowanych struktur poznawczych, pomocnych w ocenie sytuacji i wyborze działania mniej destrukcyjnego. Dodatkowo, wciąż doskonali się mechanizm uczenia się poprzez obserwację najbliższego otoczenia (modelowanie). To, jakie strategie radzenia sobie z emocjami młode osoby obserwują u rodziców, będzie miało znaczący wpływ na mechanizmy użyte przez nich samych w podobnych sytuacjach. Aby sięgać po bardziej wspierające schematy, kluczowe będzie wzmacnianie obszarów odpowiedzialnych za inteligencję emocjonalną.
Czym jest inteligencja emocjonalna?
Z naukowego punktu widzenia, sięgając do początków badań nad samym zagadnieniem inteligencji emocjonalnej (lata 90. XX w.), można opisać ją jako konstrukt będący kompasem do poruszania się po mapie emocji własnych i rozpoznawania emocji otoczenia oraz przyjmowania określonych, adekwatnych i wspierających, strategii reakcji na te emocje, zawiera ona kilka komponentów:
- rozpoznawanie emocji i sposobów ich wyrażania oraz ocena własnych emocji i emocji innych osób,
- używanie emocji dla ułatwienia procesu myślowego, w tym zdolność kojarzenia emocji i innymi procesami myślowymi,
- rozumienie emocji, języka emocjonalnego i sygnałów przekazywanych przez emocje oraz rozumienie założonych uczuć w sytuacjach społecznych,
- zarządzanie emocjami – własnymi i innych, aby osiągnąć zamierzony cel
Istnieje kilka kluczowych strategii, które mogą pomóc rodzicom, opiekunom i nauczycielom wspierać młodych ludzi w zdrowym radzeniu sobie z nazywaniem, rozpoznawaniem, okazywaniem własnych stanów emocjonalnych:
- akceptacja emocji – żadna emocja nie jest „zła”,
- tworzenie przestrzeni do rozmowy,
- rozwijanie umiejętności rozpoznawania emocji,
- wzmacnianie poczucia własnej wartości,
- pokazywanie zdrowych sposobów radzenia sobie z emocjami.
Niektóre emocje mogą być przytłaczające do tego stopnia, że nastolatek nie potrafi poradzić sobie z nimi sam, ani z pomocą rodziców czy nauczycieli. Ciągłe przygnębienie, drażliwość, wycofanie się z życia społecznego, trudności w nauce czy zaburzenia snu mogą świadczyć o głębszych problemach, na przykład depresji lub stanach lękowych. W takich sytuacjach warto rozważyć konsultację z psychologiem lub psychoterapeutą, który pomoże młodemu człowiekowi przepracować trudności i nauczyć się skutecznych strategii radzenia sobie z emocjami. Psychoterapeuta nie daje gotowych odpowiedzi, ale uczy, jak podejmować świadome wybory. Pomaga zrozumieć, skąd biorą się obawy przed porażką i jak sobie z nimi radzić. Jeśli widzisz, że nastolatek często unika odpowiedzialności, boi się konsekwencji lub nie potrafi podjąć żadnej decyzji, ma trudności z radzeniem sobie z doświadczanymi emocjami rozmowa ze specjalistą może być dobrym rozwiązaniem.
Źródła:
Brzezińska, A. (2007). Społeczna psychologia rozwoju, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Strelau, J. (2022). Inteligencja emocjonalna: pojęcie, diagnoza i związek z innymi charakterystykami. w: Różnice Indywidualne. Historia – determinanty – zastosowania. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Autor: Martyna Jamrożek – psycholog, psychoterapeuta poznawczo behawioralny w trakcie szkolenia.
