Jednym z podstawowych objawów niepłynności jest przedłużanie dźwięku. Dodatkową cechą towarzyszącą może być także obecność podwyższonego napięcia mięśniowego np. w obrębie krtani lub innych narządów mowy, co nazywane jest spastycznością. Podwyższenie napięcia mięśniowego zwykle powoduje pojawienie się zbędnych pod względem komunikacji ruchów obejmujących mięśnie twarzy, szyi, niekiedy także tułowia i kończyn. Ruchy te w jąkaniu są w dużej mierze reakcją wyuczoną, która ma pomóc w pokonaniu napięcia i niepłynności.
Kolejnym istotnym objawem niepłynności jest powtarzanie dźwięków. Z reguły za nieprawidłowe uznać można wielokrotne powtórzenia głoski lub sylaby.
Jedynie powtórzenia jednokrotne, wyrazów jednosylabowych lub sylab i głosek na początku wyrazu mogą uznawane być za normę. Jeżeli jednak występują one stosunkowo często w wypowiedziach konkretnej osoby oraz towarzyszy im napięcie mięśni ciała, czyli tzw. spastyczność, można uznać to za sygnał niepokojący względem występowania jąkania.
Jak można sobie z tym radzić? W sytuacji która wskazuje na występowanie patologicznej niepłynności mówienia, należy zasięgnąć porady specjalisty. Warto umówić się na konsultację z terapeutą jąkania, gdyż wczesna i trafna diagnoza umożliwia zaplanowanie optymalnych i dostosowanych do aktualnych możliwości dziecka, czy osoby dorosłej działań terapeutycznych. Co ważne, w każdym wieku można poprawić jakość mówienia. Warto o to zadbać, gdyż język jest jednym z podstawowych czynników grupotwórczych i istotnie wpływa na jakość życia w społeczeństwie.
Niepłynność mówienia u dzieci
Pierwsze symptomy niepłynności w mowie pojawiają się u części dzieci w wieku przedszkolnym. Przypada to na okres intensywnego rozwoju mowy od około 2 do 7 r. ż. U większości dzieci objawy te ustępują – wówczas mamy do czynienia z rozwojową niepłynnością mówienia. Dzieci u których jąkanie się utrwali prezentować mogą jeden lub więcej wyżej opisanych objawów. Są nimi: powtarzanie dźwięków i sylab, wydłużanie dźwięków, czy bloki. Co istotne – współwystępują z nimi także objawy wtórne, czyli trudne emocje związane z trudnościami komunikacyjnymi, a nawet lęk przed mówieniem. Niepłynność utrwalona może mieć stały poziom, nasilać się z czasem lub też występować okresowo w sposób zmienny.
Zgodnie z wieloczynnikową koncepcją jąkania wymienia się kilka obszarów, które mogą stanowić predyspozycje do utrwalania się niepłynności u dziecka. Takich predyspozycji możemy szukać w obrębie czynników fizjologicznych, lingwistycznych, psychologicznych i środowiskowych.
Czynniki fizjologiczne stanowią niezmienny obszar, na który nie mamy wpływu w terapii. Są nimi:
- płeć męska, gdyż częściej jąkanie utrwala się u chłopców;
- historia jąkania w rodzinie – jąkanie może utrwalać się u dzieci, u których zaburzenia płynności mowy pojawiały się już wcześniej w rodzinie;
- uwarunkowania neurologiczne, jakimi są wrodzone różnice w budowie anatomicznej i funkcjonowaniu mózgu osób jąkających się;
Charakter pozostałych z wymienionych wcześniej czynników umożliwia wdrażanie holistycznych oddziaływań terapeutycznych. Najważniejszymi osobami, które mogą skutecznie wspierać dziecko w ustępowaniu jąkania, jest jego najbliższe środowisko. Należy wówczas modelować zachowania dziecka poprzez właściwą postawę akceptacji, co pomaga w swobodniejszej komunikacji. Terapia w takim przypadku powinna zatem stanowić zarówno pracę z samym dzieckiem – poprzez naukę technik płynnego mówienia, jak i przede wszystkim z jego rodzicami. Wówczas metody oddziaływań terapeutycznych pozwalają na holistyczną opiekę nad całą rodziną, a tym samym wypracowanie strategii, z których będą mogli korzystać wszyscy, nawet po zakończeniu terapii. Obejmować one powinny wszystkich domowników osoby jąkającej się. Ważne jest spokojne mówienie – bez pośpiechu i po kolei – z jednoczesną akceptacją emocji, budowaniem poczucia własnej wartości i otwartości wobec jąkania.
Bibliografia:
Humeniuk E., Góral-Półrola J., Tarkowski Z., 2017, Czy mózg się jąka?, [w:] Logopedia, t. 46 (red.) Panasiuk J., Lublin, Polskie Towarzystwo Logopedyczne
Jastrzębowska-Jasińska A., 2022, Przedszkolak się jąka – co robić?, [w:] Przedszkolak w potrzebie, (red.) Pałasz J., Września, Wydawnictwo Czary Mary
Kelman E., Nicholas., 2013, Praktyczna interwencja w jąkaniu wczesnodziecięcym. Podejście interakcyjne rodzic – dziecko – Palin PCI, Gdańsk, Wydawnictwo Harmonia Universalis
Woźniak T., 2014, Niepłynność mówienia,[w:] Logopedia. Teoria zaburzeń mowy, (red.) Grabias S., Kurkowski M., Lublin, Wydawnictwo UMCS
