Każda niewłaściwa realizacja fonemu wynika z pewnych nieprawidłowości. Może być skutkiem występowania trudności różnorakiej natury anatomicznej, funkcjonalnej, czy percepcyjnej. Wówczas organizm kompensuje, czyli zastępuje niedziałającą strategię ruchową inną, możliwą do wykonania.
Zatem dyslalia, jako wada wymowy, która objawia się nieprawidłową wymową głosek, nie jest wynikiem zaburzeń neurologicznych, jak np. w przypadku afazji, czy dyzartrii. Skutecznie poprowadzona terapia logopedyczna, poprzedzona wnikliwą diagnostyką i uchwyceniem przyczyny nieprawidłowości artykulacyjnych, przynosi poprawę jakości mówienia. Ilość i rodzaj ćwiczeń korygujących, należy dobrać do indywidualnych potrzeb Pacjenta. Ważna jest także regularność w ich wykonywaniu – dlatego niezbędnym jest kontynuowanie ćwiczeń w domu.
Klasyfikacje zaburzeń artykulacyjnych
Klasyfikacje wad wymowy to przede wszystkim klasyfikacje objawowe. Można je podzielić na ilościowe – dotyczące liczby nieprawidłowo realizowanych głosek – oraz jakościowe – czyli te które określają rodzaje wad.
Klasyfikacje ilościowe:
- Uwzględnienie liczby nieprawidłowo realizowanych głosek:
• dyslalia jednoraka – nieprawidłowa realizacja jednego fonemu, czy głoski;
• dyslalia wieloraka – nieprawidłowa realizacja dwóch lub więcej fonemów, czy głosek;
• dyslalia całkowita – brak realizacji fonemów, głosek;
- Uwzględnienie liczby nieprawidłowo realizowanych cech dystynktywnych głoski (czyli istotnych cech odróżniających, koniecznych do identyfikacji):
• dyslalia prosta – zmiana jednej cechy dystynktywnej głoski;
• dyslalia złożona – zamiana dwóch lub więcej cech dystynktywnych;
Klasyfikacje jakościowe:
- Poziom ogólny uwzględniający sposób nieprawidłowo realizowanej głoski:
• mogilalia – brak głoski;
• paralalia – zastępowanie głoski;
• dyslalia właściwa – zniekształcenie głoski;
- Odwołanie się do objawu – do nazwy zaburzonej głoski lub szeregu głosek (terminy te pochodzą od nazw greckich liter):
• rotacyzm – wada wymowy, charakteryzująca się nieprawidłową realizacją głoski: r
• sygmatyzm, inaczej zwany seplenieniem – to nieprawidłowa wymowa głosek: ś, ź, ć, dź, s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż
• lambdacyzm – nieprawidłowa wymowa głoski: l
• kappacyzm – nieprawidłowa wymowa głoski: k
• gammacyzm – nieprawidłowa wymowa głoski: g
• betacyzm – nieprawidłowa realizacja głosek: p oraz b
Poprzez połączenie dwóch powyższych podziałów – ogólnego z bardziej szczegółowym, powstały precyzyjne określenia nieprawidłowości artykulacyjnych, t.j.: mogirotacyzm, jako brak realizacji głoski: r, pararotacyzm rozumiany jako zastępowanie głoski r przez inną, czy też rotacyzm właściwy oznaczający zniekształcenie głoski r.
Powstały również typologie, których podstawą jest miejsce artykulacji poszczególnych głosek, są to m.in.: r języczkowe, r międzyzębowe, r policzkowe, r wargowe, które może mieć postać dwuwargowego lub wargowo-zębowego, r podniebienne, czy r gardłowe.
Podobnie przedstawia się nieprawidłowości atrykulacyjne głosek dentalizowanych – ś, ź, ć, dź, s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż. Wymienia się: parasygmatyzm, sygmatyzm właściwy, wargowo-zębowy, międzyzębowy, przyzębowy, boczny.
Bibliografia:
Grabias S., 2014, Teoria zaburzeń mowy. Perspektywy badań, typologie zaburzeń, procedury postępowania logopedycznego, [w:] Logopedia. Teoria zaburzeń mowy, (red.) Grabias S., Kurkowski M., Lublin, Wydawnictwo UMCS
Pluta-Wojciechowska D., Zaburzenia czynności prymarnych i artykulacji. Podstawy postępowania logopedycznego, 2021, Bytom, Wydawnictwo Ergo-Sum
Pluta-Wojciechowska D., 2017, Dyslalia obwodowa. Diagnoza i terapia logopedyczna wybranych form zaburzeń, Bytom, Wydawnictwo Ergo-Sum
Sołtys-Chmielowicz A., 2014, Klasyfikacje zaburzeń wymowy, [w:] Logopedia. Teoria zaburzeń mowy, (red.) Grabias S., Kurkowski M., Lublin, Wydawnictwo UMCS
Sołtys-Chmielowicz A., 2008, Zaburzenia artykulacji. Teoria i praktyka, Kraków, Oficyna Wydawnicza Impuls
Sołtys-Chmielowicz A., 1997, Klasyfikacje wad wymowy (dyslalii), [w:] Audiofonologia, t. 10, Kraków, Polski Komitet Audiofonologii
