Histrioniczne zaburzenie osobowości

Czym charakteryzuje się histrioniczne zaburzenie osobowości?

DSM-5 definiuje zaburzenie histrioniczne zaburzenie osobowości, jako „stały wzorzec zachowań i reakcji emocjonalnych związany z nadmiernie wyrażoną emocjonalnością i potrzebą koncentrowania na sobie uwagi, rozpoczynający się u młodych dorosłych i występujący w różnych warunkach, charakteryzujący się co najmniej pięcioma poniższych:

1. Pacjent czuje się źle w sytuacjach, w których uwaga nie jest skoncentrowana wokół niego.
2. Relacje z innymi często charakteryzują się niedostosowanym w kontekście zachowaniem seksualnym.
3. Wykazuje szybko zmieniający się i powierzchowny sposób wyrażania emocji.
4. Stale wykorzystuje wygląd fizyczny w celu skupienia na sobie uwagi.
5. Używa stylu wypowiedzi, który jest bogaty w emocje i ubogi w konkretne informacje.
6. Zachowuje się „na pokaz”, teatralnie, ma nadmierną potrzebę pokazywania emocji.
7. Łatwo ulega wpływom (innych osób i okoliczności).
8. Traktuje związki, jakoby były głębsze niż w rzeczywistości są.^[1]

Szacuje się, że z zaburzeniem zmaga się około 2-3% populacji. Badania sugerują, iż występuje częściej u kobiet niż mężczyzn. Nie jest do końca jasne w jaki sposób powstaje, przeprowadzono na jego temat relatywnie niewiele badań. Psychoterapeuci poznawczy zwracają uwagę na wysoką rolę nieadaptacyjnych przekonań, które mogą brzmieć „Jeśli nie zdołam zauroczyć ludzi, jestem nikim”(Beck i in., 1990, za: Sulz, 2010).

Poznawcze ujęcie osobowości histrionicznej zostało zaproponowane przez Barbarę Fleming (1995, za: Sulz, 2010)^[2], współpracownicę samego Aarona T. Becka. Wedle jej założeń, podstawowe przekonanie brzmi: „Jestem nie dość dobry i nie potrafię poradzić sobie z własnym życiem”. Osoby histrioniczne rozpoczynają w związku z tym aktywną walkę, która przybiera treść: „Dobrze, w takim razie muszę znaleźć środki i drogę do tego, by inni o mnie dbali. W jaki sposób? Muszę skłonić innych do tego, by zwracali na mnie uwagę i mnie lubili.” Nieakceptowalny jest brak uwagi, co prowadzi do powstania reakcji nadmiarowych.

Sulz (1999, za: Sulz, 2010) ponadto podaje propozycję wyjaśnienia osobowości histrionicznej przez pryzmat terapii behawioralnej. Najważniejsze bowiem potrzeby miłości, uwagi i zrozumienia były w toku uczenia się marginalizowane przez rodziców. Podczas gdy dziecko starało się o zaspokojenie swoich potrzeb emocjonalnych otrzymywało mniej miłości oraz pozytywnej uwagi. Z jednej strony musiało obawiać się utraty miłości, a z drugiej traciło zaufanie by z miłością się oddawać i rozwinęło lęk przed dawaniem. Jedyną drogą zaspokojenia potrzeb uwagi i miłości było umiejscowienie siebie w centrum, a co za tym idzie dążenie do tego, aby podobać się innym, prezentowanie nadmiernej ekspresji emocjonalnej itp.. Przesadne, wyolbrzymione zachowania dały zatem kontrolę nad lękiem i złością. W dorosłym życiu, gdy potrzeba emocjonalna staje się większa, a brak nie do zniesienia, pojawiała się konieczność aby odgrywać tę rolę w sposób jeszcze bardziej sztuczny i dramatyczny. Autorka jednak zwraca uwagę, iż publiczność, która na początku była oczarowana, szybko jednak irytuje się i odwraca od osoby.

W opracowaniu klasyfikacji ICD-11, Gałecki i Szulc (2023) zwracają uwagę, iż ze względu na zmiany w kryteriach rozpoznawania zaburzeń osobowości, w najnowszej edycji klasyfikacji nie ma definiowanego wprost histrionicznego zaburzenia osobowości. Są natomiast wyszczególnione cechy – domeny charakteryzujące to zaburzenie. Należą do nich dyssocjalność, odhamowanie, negatywna afektywność i (łagodne) zdystansowanie. Dyssocjalność rozumiana jest jako lekceważenie praw i uczuć innych, co obejmuje zarówno egocentryzm jak i brak empatii. Odhamowanie, czy też rozhamowanie, rozumiane jest jako impulsywność zachowania, czy też tendencja do pochopnego działania zgodnie z natychmiastowymi bodźcami, niezależnie, czy są one wewnętrzne czy zewnętrzne. Negatywna afektywność oznacza doświadczanie szerokiego wachlarza negatywnych emocji, najczęściej z częstością i intensywnością nieadekwatną do sytuacji. Zdystansowanie, określane też jako oderwanie od rzeczywistości

Psychoterapia

Psychoterapii zaburzeń osobowości podejmują się różne nurty: między innymi psychodynamiczny, terapia poznawczo-behawioralna, w tym nurty tzw. trzeciej fali jak terapia schematów czy terapia dialektyczno-behawioralna. Horowitz^[3] proponuje w obrębie terapii skupienie się na procesach interpersonalnych. Proponuje on trójfazowy proces terapeutyczny:

• stabilizacja stanu świadomości,
• zmiana stylu komunikacji
• modyfikacja
  • reakcji,
  • wzorów,
  • schematów interakcji.

Jakie cele w terapii histrionicznego zaburzenia osobowości?

• Dopuszczenie i wykorzystanie naturalnych umiejętności spontanicznych (wyeliminowanie unikania)
• Nabycie umiejętności poznawczego kierowania swoimi impulsami (regulacja emocji)
• Poznawcze kierowanie innymi (mądre wywieranie wpływu)
• Sprawdzenie własnych umiejętności pacjenta (własna skuteczność)
• Mniejsza potrzeba brania od innych (mniej „neediness”)

Callaghan i wsp. (2003)^[4] proponują natomiast następujący proces w terapii behawioralniej histrionicznego zaburzenia osobowości:

• Rozwinięcie istotnych umiejętności;
• Rozwiązywanie własnych problemów w sposób planowy;
• Asertywność dzięki kompetencjom zamiast emocjonalnej manipulacji;
• Podejmowanie odpowiedzialności, zamiast zrzucania odpowiedzialności na innych;
• Umiejętność przeżywania uczuć bez potrzeby alarmowania wszystkich wokół;
• Tolerowanie braku uwagi;
• Gdy niemożliwe jest przekonanie do własnej racji, umiejętność oddania pola konkurentowi.

Badania Svartberga i wsp. (2004)^[5] wskazują, iż psychoterapia jest główną formą leczenia zaburzenia. W niektórych wypadkach pomocna może się okazać krótkotrwała farmakoterapia, aczkolwiek największą skuteczność mają terapie psychodynamiczna i poznawczo-behawioralna. Skuteczna jest również długotrwała psychodynamiczna terapia grupowa. Cechy wspólne skutecznych terapii to wysoka intensywność na początku, w  dłuższej perspektywie o  swobodniejszym przebiegu. Terapia powinna być także mocno ustrukturalizowana oraz skupiona na takich czynnikach jak: jakość relacji terapeutycznej, postawa terapeuty, motywacja pacjenta do zmiany i leczenia, współpraca, rzetelność planu leczenia.

Farmakoterapia

W chwili obecnej nie ma badań stricte skoncentrowanych na badaniu skuteczności farmakoterapii przy histrionicznym zaburzeniu osobowości. Leczenie w przypadku zaburzeń osobowości przebiega najczęściej w sposób doraźny i objawowy. Często, w przypadku pracy z pacjentami ujawniającymi objawy charakterystyczne dla wiązki B, można zetknąć się z zastosowaniem stabilizatorów nastroju. Samo leczenie psychiatryczne najczęściej jednak przebiega w warunkach ambulatoryjnych.

^[1] Gałecki, P. (2024). Kryteria diagnostyczne zaburzeń psychicznych DSM-5-TR (1st ed.). Edra Urban & Partner.
^[2] Sulz S., Histeria I: osobowość histrioniczna. Wyzwanie dla psychoterapii; Psychiatria po dyplomie; 2011, tom 8(3): 52-60
^[3] Horowitz LM (1997) Psychotherapy for histrionic personality disorder. J Psychother Prac Res 6:93–107
^[4] Callaghan GM, Summers CJ, Weidman M (2003) The treatment of histrionic and narcissistic personality disorder behaviors: a single-subject demonstration of clinica
^[5] Svartberg M, Stiles TC, Seltzer MH (2004) Randomised, controlled trial of the effectiveness of short-termin dynamic psychotherapy and cognitive therapy for Cluster C personality disorders. Am J Psychiatry 161:810

Źródła:
Callaghan GM, Summers CJ, Weidman M (2003) The treatment of histrionic and narcissistic personality disorder behaviors: a single-subject demonstration of clinica
Gałecki, P., & Szulc, A. (2023). Psychiatria: Rozpoznania według ICD-11.
Red. Gałecki, P. (2024). Kryteria diagnostyczne zaburzeń psychicznych DSM-5-TR. Edra Urban & Partner.
Horowitz LM (1997) Psychotherapy for histrionic personality disorder. J Psychother Prac Res 6:93–107
Mentzos S (2009) Hysterie. Zur Psychodynamik unbewusster Inszenierungen, 9. Aufl. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen
N.Butcher, J., M. Hooley, J., Mineka, S. (2017). Psychologia zaburzeń DSM5. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Sulz S, Müller S (2000) Bedürfnis, Angst, Wut und Persönlichkeit – eine empirische Studie zum Zusammenhang zwischen motivationalen Variablen und dysfunktionalen Persönlichkeitszügen. Psychotherapie 5:22–37
Sulz S. (2010)  Histeria I: osobowość histrioniczna. Wyzwanie dla psychoterapii; Psychiatria po dyplomie; tom 8(3): 52-60
Svartberg M, Stiles TC, Seltzer MH (2004) Randomised, controlled trial of the effectiveness of short-termin dynamic psychotherapy and cognitive therapy for Cluster C personality disorders. Am J Psychiatry 161:810
Współtwórcy projektów Fundacji Wikimedia. (2003). Osobowość.  https://pl.wikipedia.org/wiki/Osobowość

Autor: Piotr Kochański – psycholog, psychoterapeuta