Coraz częściej po pomoc zgłaszają się rodzice dzieci z wybiórczością pokarmową. W grupie trudności, które są zgłaszane najczęściej znajdują się miedzy innymi: skłonność do jedzenia tylko kilku wybranych przez siebie produktów, niechęć do próbowania nowych produktów, reakcje histeryczne przy próbie zachęcenia do zjedzenia nowego produktu, domaganie się jedzenia o określonej konsystencji lub wyrazistym smaku. Jeżeli wykluczone zostaną przyczyny medyczne takiego stanu rzeczy, należy zwrócić szczególną uwagę na zaburzenia integracji sensorycznej, które według specjalistów są jedną z przyczyn wybiórczości pokarmowej.
Istnieje wiele czynników wpływających na wystąpienie nieprawidłowości w procesie integracji sensorycznej, które mogą pojawić się na każdym etapie rozwoju. Najbardziej rozległe szkody powodowane są przez zaburzenia na najniższych, bazowych piętrach procesów integracji sensorycznej, gdyż uniemożliwiają one zbudowanie fundamentu dla kształtowania się złożonych umiejętności sensomotorycznych.
O procesach integracji sensorycznej pisaliśmy w poprzednim artykule, dziś trochę więcej o zaburzeniach przetwarzania sensorycznego. W tej grupie wyróżnia się zaburzenia modulacji sensorycznej (z ang. Sensory Modulation Disorder – SMD), w której znane są trzy podstawowe typy odpowiedzi:
W celu zminimalizowania występowania zaburzeń regulacji procesów sensorycznych wykorzystuje się indywidualnie skonstruowaną dietę sensoryczną dla potrzeb dziecka. Podczas planowania właściwej diety sensorycznej należy najpierw poznać potrzeby sensoryczne dziecka w nawiązaniu relacji do zaburzeń integracji sensorycznej i ich wpływu na zachowanie dziecka. Dieta sensoryczna to termin wprowadzony przez P. Wilbarger i oznacza szczegółowo opracowany specyficzny dla określonego dziecka program aktywności dostarczających systemowi nerwowemu właściwych bodźców sensorycznych. Dzieci mające wysoki poziom pobudzenia wymagają diety obejmującej aktywności wyciszające, hamujące pobudzenie. Dzieci zbyt spokojne wymagają aktywności pobudzających system nerwowy. Niestety czasem mylnie mówi się o diecie sensorycznej tylko w wypadku nadwrażliwości dotykowej. Obecnie pojęcie dieta sensoryczna odnosi się do różnych zaburzeń integracji sensorycznej i stosowana jest we wszystkich typach zaburzeń. Program diety sensorycznej nie jest zwykłym dodaniem do aktywności dnia codziennego większej ilości wrażeń sensorycznych. Jedną z najważniejszych wskazówek istotnych podczas konstruowania diety jest tworzenie takiego zestawu ćwiczeń, który będzie chronić system nerwowy dziecka przed przeładowaniem i pojawieniem się negatywnych reakcji emocjonalnych. W skład diety wchodzi program poszczególnych ćwiczeń, informacje przekazane rodzicom lub też nauczycielom zawierające wskazówki, czego należy unikać w codziennych aktywnościach dziecka na każdym etapie stosowania zalecanej diety, by nie pogłębiać już istniejących zaburzeń. Technika ta nie jest tylko stałym wielomiesięcznym zestawem tych samych ćwiczeń i zaleceń, ale jest ona stale modyfikowanym układem dostosowywanym do zachodzących zmian w zachowaniu dziecka procedur.
Szczególną uwagę w prawidłowym przyswajaniu pokarmów przez dziecko z wybiórczością pokarmową odgrywa zmysł węchu. Zapach kapusty, brukselki lub ryb u nadwrażliwego węchowo dziecka może prowokować wystąpienie odruchu wymiotnego. Pokarm wówczas powinien mieć łagodny smak i nie mieć zapachu. Jeśli jednak dziecko ma zbyt małą wrażliwość węchową, atrakcyjne mogą być dla niego nawet własne odchody W takiej sytuacji należy zadbać o trening węchowy oraz o posiłek, który jest bogaty w intensywny zapach. Dziecko powinno zawsze otrzymywać informację o tym, co otrzymuje do jedzenia. Niektóre dzieci jedzą np. tylko białe pokarmy, w ustalonej kolejności, w określonym miejscu, itd. Rytuały są często efektem lęku i wynikają z braku poczucia bezpieczeństwa. W zminimalizowania występujących rytuałów warto dziecku pomagać. Pierwszym krokiem powinno być uczynienie, by wszystkie reguły oraz rytuały stały się wspólne. Harmonogram dnia, oparty o znaki czy słowa, należy tworzyć wspólnie z dzieckiem, gdzie należy dobrze zaplanować czas i miejsce na posiłek. Jeśli dziecko potrzebuje struktury, należy zadbać o to, aby wszystko odbywało się na wspólnych warunkach, z poszanowaniem odrębności każdej osoby w rodzinie.
Początkowo terapia w przypadku zaburzeń regulacji procesów sensorycznych układu dotykowego strefy oralnej polega na ograniczeniu ilości rodzajów potraw na talerzu. Poleca się podawanie posiłków niezbyt gorących. Zaleca się podawanie przed posiłkiem dziecku do ssania kostek lodu wraz z dodatkowym przeprowadzeniem zabaw oddechowych typu: dmuchanie baniek mydlanych, gwizdanie. Rodziców dziecka instruuje się jak przeprowadzać trening odwrażliwiania sfery oralnej. Technika treningu polega na lekkim oklepywaniu, opukiwaniu oraz obszczypywaniu podbródka, brody, policzków i warg przy użyciu łyżeczki oraz opuszków palców. Kolejno zaleca się obrysowywanie warg palcem, następnie pędzelkiem, a w końcu szczoteczką. Następnie rodzice dziecka wykonują biernie silne i szybkie rozciąganie warg na przemian z cmokaniem; kolejno wykonują przesadne oraz wyraziste wymawianie samogłosek „u” i „o”. Jeżeli dziecko bierze chętnie udział w treningu w związku z powyższym można kontynuować dalszy etap postępowania terapeutycznego. Polega on wówczas na pocieraniu języka o zęby oraz przyciskaniu języka przez zwarte zęby przy czynnym udziale dziecka. Następnie rodzice dziecka wykonują uciski palcami stawów skroniowo- żuchwowych jednocześnie po obu stronach. Jednym z ostatnich etapów treningu, który stosuje się jest naciskanie palcem wskazującym na czubek języka, przy stopniowym punktowym przesuwaniu palca w kierunku nasady języka. Ostatecznym etapem jest masowanie warg i języka szczoteczką elektryczną do mycia zębów (początkowo odbywało się to poprzez materiał; później bezpośrednio). Początkowo szczoteczką elektryczną poprzez materiał masuje się okolicę warg- etap ten trwał 2 miesiące by móc kontynuować trening wewnątrz jamy ustnej. Trening powinien być systematycznie wykonywany przez rodziców przez 4 miesiące z regularnością 6 razy w ciągu dnia początkowo 30 sekund a w końcowym etapie 5 minut. W trakcie trwania treningu zaleca się rodzicom dziecka podawanie suszonych owoców. Instruuje się rodziców by dawano dziecku pić przez rurkę rzadki kisiel lub mus z rozgotowanych jabłek.
Następnie rozpoczyna się wprowadzanie smaków początkowo od słonego poprzez słodki do kwaśnego i gorzkiego. Podczas gdy wprowadza się smak słodki umieszcza się kostkę cukru między zębami i policzkiem dziecka. Ważne, by dziecko nie żuło tego smaku. Zwraca się szczególną uwagę, by dany smak swobodnie rozpłynął się w jamie ustnej w kierunku języka. Ćwiczenia są wykonywane z każdym smakiem przez okres około tygodnia- od czterech do ośmiu prób dziennie. Zaleca się by przyprawiać potrawy tak, aby przeważał smak aktualnie wprowadzany. Dopiero gdy dziecko nauczy się tolerować smaki, rozpoczyna się nauczać go ich rozróżniania. Ważnym aspektem terapii jest by dziecko jedząc żuło każdą potrawę.
Jeżeli u dziecka rozpoznaje się również całościowe zaburzenia modulacji procesów sensorycznych układu dotykowego to wówczas wspólnie z treningiem odwrażliwienia sfery oralnej stosuje się również szereg globalnych stymulacji dotykowych oddziaływujących na całe ciało dziecka. Początkowo wykonuje się dociski proprioceptywne głowy, obręczy barkowej, przedramion dłoni oraz kończyn dolnych. Kolejno dotyka się dziecko materiałami o różnej fakturze, gdzie na początku chłopiec wybrał rodzaj struktury materiału. Następnie zaleca się rodzicom dziecka wykonywanie stymulacji termicznej, gdzie podaje się na przemian ciepłe i zimne okłady butelek wypełnionych ciepłą i zimną wodą. Jeżeli dziecko chętnie angażuje się w proponowane aktywności, to kolejnym etapem jest wkładanie rąk i nóg do basenu wypełnionego piłeczkami, by następnie rozpocząć trening dyskryminacji dotykowej. Polega on na szukaniu przez dziecko ukrytych, drobnych przedmiotów w pojemnikach wypełnionych różnymi masami, tj. ryż, fasola, makaron, pianka do golenia, piasek kinetyczny. Dodatkowo zaleca się rodzicom dziecka by wybierali materiały ubraniowe akceptowane przez dziecko. Kolejno przeprowadza się szczegółowy instruktaż wykonania diety sensorycznej w warunkach domowych, tj. zastosowanie głębokiego masażu uciskowego wraz z kompresją stawową. Podczas mycia ciała zaleca się wycieranie dziecka z zastosowaniem zdecydowanego nacisku. Podczas mycia głowy, obcinania paznokci ważne jest wcześniejsze wykonywanie mocnych ucisków na poddaną zabiegom higienicznym strefę ciała.
Jeśli dieta jest odpowiednio dostosowana może chronić dziecko przed zachowaniami autostymulującymi oraz autoagresywnymi. Jest ona stosowana w celu przywrócenia właściwej równowagi zbyt pobudzonego lub zbyt wyhamowanego układu nerwowego. Dieta sensoryczna dostarczając właściwych bodźców sensorycznych wpływa na poprawę koncentracji oraz komunikacji społecznej.
Piśmiennictwo
Natalia Habik Tatarowska – fizjoterapeuta,
terapeuta integracji sensorycznej
Copyright 2022 © Centrum Diagnozy i Terapii ENGRAM | Designed by Designum.pl
Używamy plików cookie, aby zapewnić najlepszą jakość korzystania z Internetu. Wyrażając zgodę, zgadzasz się na używanie plików cookie zgodnie z naszą polityką plików cookie.
Gdy odwiedzasz dowolną stronę internetową, może ona przechowywać lub pobierać informacje w Twojej przeglądarce, głównie w postaci plików cookie. Kontroluj swoje osobiste usługi plików cookie tutaj.
