Nie możemy być teraz z Wami osobiście, więc postanowiliśmy pisać do Was o najczęstszych problemach, jakie zgłaszacie.

Wielokrotnie w naszej pracy terapeutycznej z dziećmi i młodzieżą spotykamy się z niskim poczuciem własnej wartości. Jak można je rozwijać?

W ostatnim czasie można zaobserwować, że wiele dzieci i nastolatków dokonuje negatywnej oceny siebie. Brak wiary we własne możliwości, zaniedbywanie siebie, obwinianie prowadzą do niskiego poczucia własnej wartości. Poczucie własnej wartości stanowi konstrukt osobowościowy mający wpływ na postawę, jaką człowiek przyjmie wobec siebie i świata. Adekwatna samoocena wzbudza szacunek do siebie, poczucie godności i pewność siebie. Wpływa na budowanie relacji międzyludzkich i podejmowane działania.

W każdym z nas mieszka wewnętrzny krytyk, który czasem zabiera głos. Wzbudza on negatywne myśli o tym jaki jesteś. Ten krytyk jest częścią ciebie. Ważne jest, aby go zaakceptować. Spróbuj nie oceniać siebie, ale zyskać komfort płynący z samowiedzy, że mam w sobie mocne i słabe strony. Czasem zachowam się nie tak, jakbym od siebie oczekiwał, ale nie oznacza to, że jestem beznadziejny. Czasem mam myśli, że nie jestem taki jak być powinienem, ale kto decyduje o tym jaki mam być?

Celem pracy z niskim poczuciem własnej wartości jest zmiana wewnętrznego świata dziecka. Jeżeli dziecko spotyka się z oceną siebie, uwagami odnośnie tego jakie jest, rozkazami ze strony dorosłych, atakowaniem, lekceważeniem uczuć i karaniem zaczyna siebie odtrącać. Tworzy pewien schemat przekonań o sobie, a różne wydarzenia życiowe, relacje z rówieśnikami mogą aktywizować te przekonania. W dziecku rodzi się poczucie krzywdy dlaczego takie jest, dlaczego jest takie nieważne, co może prowadzić do rozwoju niskiej samooceny.

Pierwszą najważniejszą dla dziecka formą wsparcia w sytuacji zaobserwowania zachowania świadczącego o rozwijaniu niskiego poczucia własnej wartości jest podanie mu informacji zwrotnej: ,,Jesteś dla mnie ważny”. Zarówno dzieci jak i nastolatkowie muszą otrzymać feedback od świata, że są wartościowi. Znaczenie tych słów jest ogromne, wskazują one na bezwarunkową miłość wobec dziecka.

Kolejnym ważnym krokiem jest rozbudzanie niezależności w myśleniu i działaniu dzieci. Znany psycholog Erik Erikson określił, że pomiędzy osiemnastym miesiącem a trzecim rokiem życia kształtuje się kryzys rozwojowy ,,autonomia a wstyd i zwątpienie”. Wówczas dzieci czerpią radość z podejmowanych aktywności i budują w sobie poczucie mocy. Przekonanie, że dziecko jest kimś wartościowym w tym okresie życia wiąże się z reakcjami najbliższych na jego osiągnięcia. Jeżeli dziecko spotka się z obojętnością wobec swojego sukcesu może odczuwać zwątpienie w swoje możliwości, a jeśli odczuwa dumę z tego co zrobiło, a zostanie skrytykowane bądź negatywnie ocenione będzie miało poczucie wstydu. Szczere pochwały i zainteresowanie tym, czego dziecko dokonało wzmacnia jego poczucie wartości. Niezależność rozwija się także na dalszych etapach życia. Młodym ludziom warto dawać komunikaty empatyczne, zawierające możliwość dokonywania wyboru oraz konsekwencji podejmowanych wyborów, na przykład ,,Możesz zdecydować, że nie chcesz… ale w konsekwencji…” lub ,, Dokonujesz złego wyboru… jego konsekwencją będzie to, że…” albo ,,Cieszę się, że dokonałeś takiego wyboru…”. W ten sposób w większym stopniu zostaje rozwijane samodzielne podejmowanie decyzji i myślenie o podejmowanych działaniach wśród młodzieży.

Często mówi się o labilności emocjonalnej dzieci i nastolatków lub o nadmiernym przeżywaniu różnych emocji. Istotne jest, aby nie lekceważyć uczuć, ale umożliwić zaobserwowanie ich, zastanowienie się – co właśnie czuję? Pogłębienie intensywności uczuć może być czasem spowodowane odrzucaniem ich. Wyrażając słowami emocje, które odczuwa młody człowiek i pozwolenie mu na pobycie ze swoim smutkiem, złością i radością oraz zaakceptowanie faktu, że mogę odczuwać różne emocje i żadna z nich nie jest zła, jest niejednokrotnie swoistego rodzaju ulgą dla młodych ludzi. Uprawomocnienie emocji dziecka związane jest nie tylko z rozpoznaniem tego co czuje: ,,Rozumiem, że jesteś zdenerwowany”, ale także z akceptacją tego odczucia. Dając dziecku komunikat, że jest ono kochane zarówno wtedy, gdy odczuwa dobre uczucia, jak i kiedy jest przepełnione złością umożliwimy mu kontakt z samym sobą. Nie będzie musiało w przyszłości wypierać negatywnych emocji, ale uzna, że ma prawo tak czuć.

,,Jesteś zdenerwowany. Co czujesz w ciele?” to częste pytanie zadawane przez terapeutów. Emocje wpływają na stan zdrowia organizmu. Samoocena jako obraz siebie integruje kształtowanie postawy ciała. Niskie poczucie własnej wartości prowadzi do rozwoju nieprawidłowej sylwetki. Wynika to z chęci schowania się przed światem, ukrycia swoich niedoskonałości i obawy przed oceną ze strony innych. Bardzo ważną rolę odgrywa tutaj siła pozytywnego dotyku. Bliskość fizyczna oparta na czułości ma znaczenie dla dobrostanu emocjonalnego. Masowanie dziecka, tulenie, dotykanie go z miłością wpływa na ,,Ja” cielesne. Dziecko doświadczając kojącego dotyku będzie darzyć wartością i akceptacją swoje ciało.
Zmian możemy dokonywać jedynie wtedy, gdy zaakceptujemy siebie. Przepaść pomiędzy tym jaki jestem – ,,Ja” realne – a tym jaki chciałbym być – ,,Ja” idealne – czasem jest ogromna. Im większa jest ta przepaść tym gorzej możemy się czuć. Zacznijmy zatem od akceptacji siebie: ,,Jestem wystarczająco dobry”. Pomyśl dzisiaj o sobie. Zatrzymaj się tu i teraz. Bądź dla siebie kimś wyjątkowym.

Zadanie dla rodziców i małego dziecka:
Stwórzcie razem z dzieckiem gwieździste niebo za pomocą technik ekspresji poprzez sztukę. A każda gwiazdka na niebie niech obrazuje chwile, w których dziecko było dumne z siebie, czuło przyjemne uczucia do samego siebie.

Zadanie dla nastolatka:
Staraj się uważnie obserwować siebie w ciągu najbliższego tygodnia. Obserwuj swoje myśli, emocje, zachowanie oraz ciało. Zastanów się za co jesteś wdzięczny sobie i światu, który Cię otacza. Zapisz na kartce wszystko to co sprawia ci radość, ale też to co czasem cię smuci. Nie oceniaj, pomyśl, że to po prostu jest. Nie możesz tego zmienić, ale możesz zmienić swoje nastawienie.

Bibliografia:
Erikson, E.H. (1997). Dzieciństwo i społeczeństwo. Przeł .P. Hejmej. Poznań: Rebis
Sunderland, M. (2019). Niska samoocena u dzieci. Sopot: GWP

Aleksandra Soczumska